آموزش الکترونیکی

اهمیت سازماندهی آموزش الکترونیکی در ایران
پیشرفت روزافزون تکنولوژی و خصوصا تکنولوژی اطلاعات باعث تغییرات بسیاری در زمینه آموزش الکترونیکی شده است. عواملی چون کاهش هزینه آموزش، سهولت حضور در کلاس های آن لاین، تنوع دروس, زمان انتخاب آن، کاهش هزینه رفت و آمد و انعطاف پذیری زیاد آموزش الکترونیکی در گسترش این دروس و استقبال دانشجویان از این دروس بی تأثیر نبوده است. آموزش الکترونیکی در ایران صنعتی نوپا در تکنولوژی آموزشی وآموزش از راه دور است، اما مراکز و مؤسسات آموزشی به ویژه دانشگاه ها در تلاش اند تا هر چه سریعتر الگویی مناسب با ساختار آموزشی وفرهنگی کشور در زمینه آموزش الکترونیکی ارایه کنند.

علاوه بر مزیت هایی که آموزش الکترونیکی ماهیتا از آن برخوردار است، یکی از مهم ترین دلایل ضرورت سازماندهی مراکز و مؤسسات آموزش الکترونیکی در ایران، تقاضای روزافزون آموزش به ویژه آموزش عالی در کشور است که با توجه به محدودیت منابع و ظرفیت آموزشی در نظام آموزشی فعلی به یک موضوع غامض اجتماعی تبدیل شده است و کارآمد ساختن آموزش الکترونیکی می تواند بخشی از این مشکلات را مرتفع سازد لذابا توجه به اهداف تعریف شده برای آموزش و تحصیلات دانشگاهی در ایران، اهمیت پرداختن به ساختار مراکز و مؤسسات آموزش الکترونیکی به ویژه دانشگاه های مجازی در ایران به وضوح روشن می شود

تعریف آموزش الکترونیکی
:پیش از آن که به تعریف آموزش الکترونیکی بپردازیم، لازم است ویژگی های آن بیان شود. ویژگی های آموزش الکترونیکی در یک نگاه اجمالی، عبارتند از:
ج- جدایی یادگیرنده از یاددهنده ازنظر فیزیکی
ج- دخالت یک سازمان آموزشی در فرایند یادگیری-یاددهی
ج- استفاده از فن آوری های جدید به ویژه فن آوری ارتباطی
ج- نبودن کلاس های یادگیری جمعی منظم و هم از لحاظ مکانی و فراهم کردن زمینه های یادگیری
: بنابر این می توان آموزش الکترونیکی را چنین تعریف کرد:
نظام آموزشی جدیدی است جهت سازماندهی فرایند یادگیری-یاددهی و نیز تسهیل ارتباط میان معلم و شاگرد و فراهم کردن زمینه های یادگیری مستقل و ارزشیابی نتایج آن به وسیله خود یادگیرنده و سازمان آموزشی است.
مزایا و ضرورت های آموزش الکترونیکی
وجود ویژگی های منحصر به فرد در آموزش الکترونیکی در دهه های اخیر، موجب افزایش تقاضای یادگیرندگان و مراکز ارائه خدمات آموزشی برای به کارگیری این: روش آموزشی در جهان شده است مزایای زیر بخشی از جذابیت های استفاده از آموزش الکترونیکی است.
مزایای آموزشی
ج- نداشتن محدودیت مکانی
ج- نداشتن محدودیت های زمانی
ج- محدود نبودن ظرفیت پذیرش
ج- در نظر گرفتن استعدادهای فردی
ج- گسترش فرهنگ یادگیری مستقل
( - استفاده از استادان مجرب در حوزه های گسترده تر(جغرافیای و تعداد دانشجویان
( - امکان تطبیق و بهینه سازی کلاس ها تمرینات و مشاوره با نیازهای فردی(دانشجو محوری
ج- انعطاف پذیری در اصلاح و تغییر محتوا
ج- افزایش سرعت آموزش
مزایای غیر آموزشی
ج- کمک به حفظ محیط زیست
ج- کاهش ترافیک
ج- کاهش آلودگی های هوایی و صورتی
( ج- کاهش نیاز به فضای بسته و کالبدی (کلاس های حقیقی
معایب
علاوه بر ویژگی های آموزش الکترونیکی، منتقدان ضعف هایی نیز برای آن مطرح کرده اند که البته بخشی از موارد مطرح شده به مرور تا حدی بر طرف شده است. دوری از ارتباطات جمعی در آموزش یکی از معایب مطرح شده برای آموزش الکترونیکی است که این موضوع با گسترش کاربرد ویدئو کنفرانس ها و آموزش های جمعی و روش های آموزشی گروهی مبتنی بر وب تا حد زیادی برطرف شده است. یکی دیگر از معایبی که برای آموزش های از راه دور از جمله آموزش های الکترونیکی بر شمرده می شود، عدم ارتباط چهره به چهره است که البته با پیشرفت تکنولوژی ،این عیب تا حدی زیادی برطرف شده و عدم ارتبط چهره به چهره یکی از ویژگی های آموزش الکترونیکی امروزی است وابستگی بیش از حد به تکنولوژی یکی دیگر از معایبی است که منتقدان برای آموزش الکترونیکی مطرح کرده اند باید توجه داشت که هر روش آموزشی متکی بر عناصر خاص خود است وبا توجه به نوع و سطح تکنولوژی های امروزی این وابستگی در ذات آموزش الکترونیکی وجود دارد و روز به روز نیز تشدید می شود. این وابستگی همانند وابستگی آموزش های سنتی به انسان است. با این همه، نباید از نظر دور داشت که آموزش الکترونیکی قابلیت ها و کاربردهای خاصی دارد که باید در جایگاه خود مورد توجه قرار گیرد
اهداف آموزش الکترونیکی در ایران
به کارگیری آموزش الکترونیکی در ایران می تواند شش هدف عمده و اساسی زیر را تأمین کند که هر یک به نوعی تأثیر پذیرفته از آموزش می باشند. این اهداف عبارتند از:
اهداف آموزشی
ج- کمک به توانمندسازی افراد برای یادگیری مستقل
ج- کشف و پرورش استعدادهای پنهان با ایجاد فرصت دوم آموزشی
ج- کمک به پرورش خلاقیت های یادگیرندگان از طریق خودآموزی و خود پژوهشی
ج- ایجاد زمینه مساعد برای چرخه دانش در جامعه که امروزه مهم تر از تولید دانش تلقی می شود.
ج- فراهم کردن زمینه های مناسب گذار از آموزش معلم محور به آموزش یاد گیرنده محور از طریق سازماندهی فراینده یادگیری - یاددهی
ج- پا سخ تقاضای آموزش در کشور به ویژه آموزش عالی
اهداف فرهنگی
ج- فراهم کردن زمینه های تبادل آزاد فرهنگی در داخل و خارج کشور
ج- ایجاد زمینه های مناسب برای خلاقیت های فرهنگی که ضامن بقای فرهنگی کشور است.
ج- حفظ ویژگی فرهنگی ملی، منطقه ای و محلی برای محا فظت از اصالت فرهنگی در برابر تهاجم فرهنگی
ج- فراهم کردن زمینه های رشد فرهنگی در میان اقشار مختلف
اهداف اجتماعی
ج- کمک به تحقیق عملی جامعه یادگیرنده
ج- فراهم کردن بستر مناسب برای توسعه پایدار
بهره گیری از ظرفیت های اطلاع رسانی کشور برای تأمین حق دانسان برای همه با استفاده از روش های یادگیری
ج- فراهم کردن زمینه های کاهش تنش در میان خا نواده ها از طریق پذیرش داوطلبان بازمانده از راهیابی به دانشگاه های دیگر.
اهداف پژوهشی
ج- ایجاد روحیه تحقیق و پژوهش در افراد از طریق ترغیب آنان به اقدام پژوهشی
ج- فراهم کردن زمینه های مناسب برای پژوهش در دانش عامیانه و نظام مند کردن اطلاعات مردم درباره مسائل اجتماعی و نحو حل و فصل آنها.
ج- فراهم کردن زمینه های مناسب برای پژوهش در محل کار و اشتغال محلی و منطقه ای و تحولات ایجاد شده در این زمینه برای کمک به کار آفرینی و خود اشتغالی محلی و منطقه ای
ج- ایجاد توانایی تجزیه و تحلیل اطلاعات و استفاده از نتایج آن برای بهبود کمی و کیفی زندگی
اهداف اقتصادی
ج- کمک به تأمین نیروی انسانی ماهر جامعه
ج- کمک به بازآموزی نیروهای شاغل برای سازگار شدن با تحولات نوین کاری و نیز جلوگیری از بیکاری
ج- کمک به غنی سازی سرمایه های انسانی و بالا بردن کار آمدی و بهره وری آنها
ج- ایجاد زمینه مساعد برای ورود عامل دانش و تکنولوژی به دنیای تولید با عوامل سنتی کار
ج- کمک به کاهش هزینه ها از طریق پژوهش و استفاده از اینترنت و اینترانت
ج- کمک به تغییر و بهبود الگوهای مصرف در سطح جامعه از طریق افزایش دانش ملی
ج- استفاده از آموزش الکترونیکی به عنوان یک استراتژی قوی تجاری و اقتصادی
اهداف علمی
ج- فراهم کردن زمینه های آموزش های میان رشته ای و حرکت به سوی تلفیق علوم طبیعی با علوم انسانی
ج- ایجاد زمینه های مناسب برای جذب و تحلیل دانش در میان مردم و عملیاتی کردن دانش
ج- ایجاد انگیزه برای یاد گیری دانش جزیی به منظور روان سازی چرخه دانش و فراهم کردن زمینه های مشارکت اقشار مختلف جامعه در تولید دانش
ج- ابهام زدایی از علم و وارد کردن آن در متن زندگی
ج- تولید اطلاعات و دانش برای تصمیم گیری های علمی
ج- ایجاد زمینه برای استفاده مدیران از دانش روز
ج- فراهم کردن زمینه مناسب برای شکستن مرزهای دانش
تاریخچه آموزش الکترونیکی در جهان
در سال 1800 میلادی آموزش از راه دور آموزش مکاتبه ای تلقی می شد. آموزش مکاتبه ای که با نامه نگاری توسط مدرسه یا مؤسسه های واجد شریط اداره می شد و بین دانشجویان و استادان از طریق نامه نگاری ارتباط برقرار می کرد مورد توجه دانشجویان  و دانش آموزان بود. همزمان با ایالت متحده آمریکا که در زمینه آموزش از راه دور فعالیت داشت کشورهای اروپایی دوره های آموزشی را قبل از سال 1840 به صورت جزوه های خلاصه شده آغاز کرده بودند اولین دوره آموزشی از راه دور دانشگاهی که در سال 1892 تأسیس شد متکی بر اداره پست اداره می شد. در اواسط قرن بیستم برنامه های آموزشی متنوعی نیز وجود داشت که به سمع و نظر مخاطبانی که نمی توانستند در کلاس های متمرکز حضور یابند می رسید. با توجه به شهرت رادیو و تلویزیون آموزش دهندگان به تکنولوژی جدیدی دست یافتند که به سیستم پستی برای ارائه آموزش متکی نبود و به این ترتیب مجوز اولین رادیوی آموزشی دانشگاهی در سال 1921 صادر شد که اولین پایه شکل گیری آموزش الکترونیکی محسوب می گردد. در سال 1960با تکامل و پیشرفت رسانه ها، تکنولوژی آموزش از راه دور نیز دچار تغییری شد به جای تکیه بر سیستم پستی برای ارائه می شد. دانشگاه ها با استفاده ترکیبی از ابزار چند رسانه ای مالتی مدییا و ساختارهای اداری برای پشتیبانی آموزش از دانشجویان ثبت نام می نمایند به نحوی که علاوه بر انگلستان و آمریکا در سایر کشور های اروپایی و آسیایی مؤسسات آموزش الکترونیکی توسعه یافت امروزه کلاس های مجازی به دلیل وجود تکنولوژی های همگانی چون تلویزیون، رادیو و همچنین فناوری های جدید همچون لپ تاپ دسک تاپ و شبکه های کامپیوتری رو به افزایش است.
مسلما اختراع تلویزیون و ویدئو بزرگترین تأثیر را بر آموزش راه دور داشته است اما کامپیوتر های شخصی و اینترنت باعث باز آفرینی چهره آموزش شده اند و موجبات یادگیری و آموزش دانشجویان را از فواصل دور فراهم کرده اند در سال 1980 پخش تلویزیونی با ظهور ماهواره خدمات برنامه ای کابل تغییر یافت و موجب تحول در صنعت آموزش الکترونیکی شد با ظهور اینترنت اولین دروس دوره کارشناسی به صورت آنلاین توسط انستیتوی فن آوری نیوجرسی در سال 1984 ارائه دروس دوره کارشناسی و تحصیلات تکمیلی در رشته مهندسی و اعطای مدارک تحصیلی به دانشجو یان افتتاح کند اولین آنلین ها توسط دانشگاه فونیکس در سال 1989 ارائه شد و دانشگاه مجازی کالیفرنیا با ائتلاف 100 دانشکده و دانشگاه و با ارائه بیش از 1500 درس افتتاح شد علاوه بر آثار چاپی، برنامه های صوتی، تصویری و ماهواره، اینترنت و لوح فشرده این قابلیت را دارند که به عنوان بزرگ ترین رسانه برای آموزش از راه دور مطرح گردند در آموزش، از رسانه های مختلفی استفاده می شود و جای هیچ گونه تعجبی نیست که اینترنت، جزو موارد انتخابی دانشجویان و دانش آموزان باشد با ارائه آموزش از طریق شبکه جهانی وب حتی مسافران تجاری یا دانشجویان در مناطق قرنطینه شده می توانند از کلاس های مجازی دو سویه استفاده کنند و مهم نیست که کجا زندگی می کنند و در چه موقعیت زمانی به سر می برند با رواج استفاده از ارتباطات دیجیتالی فرصت های بی شماری در زمینه آموزش الکترونیکی برای هر کسی در هر زمان و مکانی از این جهان فراهم آمده است با ترکیب تکنولوژی های جدید مانند انیمیشن و ویدئو در سطوح مختلف با رسانه های قدیمی تر آنلاین، استاد آموزشی الکترونیکی می توانند دروس دو سویه موفقی را ارائه دهد دانشجو در چنین دوره آموزشی باید قدرت انتخاب همزمان و غیر همزمان را در محیط آموزشی داشته باشد سؤال این است که در آینده چه اتفاقی خواهد افتاد؟ با اطمینان می توان گفت تا زمانی که مردم به آموزش نیازمندند، در الگوی جدید، آموزش الکترونیکی عرصه ای پر تحرک و رو به رشد خواهد داشت.
تاریخچه آموزش از راه دور در ایران
آموزش از راه دور در کشورمان به جز تجربه کوتاه دانشگاه آزاد قبل از انقلاب و دانشگاه پیام نور مبتنی بر استفاده از شیوه ارتباط از راه دور، دارای سابقه طولانی ای نیست. در پایان دهه 70 آموزش مجازی در دستور کار دانشگاه تهران قرار گرفت و پروژه های تحت این عنوان آغاز شد در سال 1380 سایت آموزش مجازی دانشگاه تهران با ارائه 9 درس برای دانشجویان روزانه دانشگاه راه اندازی شد و از نیم سال اول تحصیلی همان سال، آن بهره برداری شد در همان سال وزارت علوم، تحقیقات و فن آوری از تأسیس دانشگاه اینترنتی خبر داد که تحت نظر آن وزارت، ولی به صورت مؤسسه غیر انتفاعی نوع اول در سراسر کشور خدمات آموزشی  ارائه خواهد داد به دنبال آن تعدادی از دانشگاه ها اعلام کردند که راه اندازی آموزش الکترونیکی را جزو برنامه های خود قرار داده اند و در حال حضر تعدادی از آنها دروسی را به صورت تک درس برای دانشجویان حضوری خود ارائه کرده اند اندکی بعد از اقدام دانشگاه ها در استفاده از روش آموزش الکترونیکی، آموزش و پرورش که بزرگترین بخش آموزشی کشور است، فعالیت هایی را در این زمینه شروع کرد و در حال حاضر تعداد تعداد مؤسسه خصوصی نیز از روش آموزش الکترونیکی بهره مند هستند از آنجا که نظام آموزش الکترونیکی در کشورمان در مرحله شکل گیری و آزمون و خطا به سر می برد، در ادامه بحث به برخی موانع اجرایی که سیستم آموزش الکترونیکی در ایران احتمالا با آن مواجه  خواهد شد، اشاره می کنیم.
موانع و مشکلات استفاده از نظام آموزش الکترونیکی بی تردید، اساس ایده آموزش الکترونیکی در کشور ما نیز با مخالفت هایی مواجه شده است که امری طبیعی است زیرا جایگزینی یک نظام نوین ونوپا به جای نظام سنتی همواره با مقاومت های متعددی روبه رو می شود. آموزش الکترونیکی یک تحول در سیستم آموزشی که الزاما فرهنگ خاص خود را در پی دارد و همین امر ممکن است موجب مخالفت عده ای با اساس استفاده از این شیوه آموزشی شود اگرچه دغدغه های فرهنگی امری منطقی است اما مخالفت اساسی با تحولی تکنولوژیک، منطقی به نظر نمی رسد، زیرا دسترسی و تسلط بر تکنولوژی ارتباطات و بهره گیری از آن در امر استراتژیک ومهم آموزش و تربیت نیروی انسانی، خود یکی از مؤلفه های مهم قدرت محسوب می شود و نباید از آن غافل بود از سوی دیگر، گسترش بی وقفه و کم هزینه سیستم آموزشی الکترونیکی در سراسر دنیا، ضرورت استفاده از این روش آموزشی را اثبات می کند یونسکو طی بیانیه ای اعلام کرده است. استادان مؤسسه فن آوری ماساچوست آمریکا به زودی تمامی دروس آموزشی خود را در این دانشگاه برای استفاده عموم در اختیار علاقه مندان قرار خواهند داد. بر اساس این گزارش، ظرف چند سال آینده بیش از چند هزار ماده درسی به طور رایگان در اختیار استادان، محققان و دانشجویان سراسر دنیا به ویژه کشورهای در حال توسعه قرار خواهد گرفت.
کمبود ابزار و مهارت
برای بهره گیری از نظام آموزشی الکترونیکی، وجود حداقل امکاناتی برای هر دانشجو ضروری است که می توان از کامپیوتر و اشتراک در اینترنت در زمره این ابزار نام برد در این ابزار، مهارت هایی از قبیل آشنایی و تسلط بر استفاده از کامپیوتر و اینترنت لازم است. به علاوه، ظرفیت مخابراتی کشور هم در حدی نیست که پاسخگوی آموزش مجازی و توسعه روز افزون آن باشد.
طبق آمار ارائه شده در برخی جراید، در حال حاضر سهم سرانه 5/1 میلیون دانشجوی سراسر کشور برای دسترسی به اینترنت بسیار محدود و تقریبا 8 بایت در ثانیه است. اگر هر دانشجو، متقاضی کم ترین حجم از اینترنت باشد، در آن صورت به حداقل 12 مگابایت اینترنت نیاز است که این رقم با ظرفیت فعلی وزارت پست و تلگراف که 5/2 مگا بایت گزارش شده است، فاصله بسیار دارد. بنابراین این موفقیت نظام آموزشی الکترونیکی در کشور مستلزم اقدامات اساسی و رفع موانع متعدداست و نبود پیش بینی و محاسبه کارشناسانه آنهاممکن است آینده آموزش الکترونیکی را با مشکلات جدی مواجه سازد.